DE WEDEROPBOUW

Rotterdam staat bekend als dé wederopbouwstad. Wederopbouw is de term die we gebruiken voor de periode na de Tweede Wereldoorlog (1945 – 1968). Een eerste plan voor het herbouwen van de stad kwam van ir. W.G. Witteveen, die 4 dagen na het bombardement aan het plan begon. Het tweede plan, het Basisplan, kwam van zijn opvolger Van Traa. Hierin werd de oude structuur van de stadsdriehoek helemaal losgelaten. Er kwam een heel nieuwe wegenstructuur. Meer informatie op https://wederopbouwrotterdam.nl

1. Slaak

De Slaak is vernoemd naar de Slaakvaart. Een voormalig boezemwater dat na de definitieve demping in 1901 de naam ‘Slaak’ kreeg. Het was een levendige straat. Op de Slaak stond vanaf 1907 het gebouw Voorwaarts, ontworpen door architect H.P. Berlage. Het gebouw huisvestte diverse sociaal-democratische instellingen, waaronder het gelijknamige dagblad en werd verwoest in 1940. Tussen 1952 en 1954 werd naast de ruïne van het oude gebouw, en deels op de oude fundering, een nieuw gebouw voor de Arbeiderpers neergezet. Het grootste gedeelte was in gebruik bij Het Vrije Volk (opvolger van Voorwaarts). Het gebouw is ontworpen door de Friese architect Jo Vegter. Het bevatte een grote moderne drukkerij, een krantenredactie, een boekwinkel en een reisbureau. Bij het gebouw hoorden ook een garage en twee bedrijfswoningen. Boven de ingang hangt een bronzen sculptuur van de beeldhouwer Wessel Couzijn (koerier in vliegende haast). Het beeld was een geschenk van de PvdA, vakbond NVV en de VARA in Zuid-Holland.

2. Oostplein

Het Oostplein was tot de Tweede Wereldoorlog deel van Schielands Hoge Zeedijk. Een groot deel van de gebouwen werd in 1940 verwoest. De bebouwing rond het plein is nogal gefragmenteerd. Architect Willem Fiolet tekende de flat op de hoek van het Oostplein en het Groenendaal. In 1958 werd een kantoorflat aan het Oostplein opgeleverd (naar ontwerp van H.A. Maaskant). Het gebouw is door renovaties nogal gewijzigd. Nu zit er o.a. een winkel van Coolblue. Het Oostplein is nu een van de drukste verkeerspleinen van de binnenstad.

3. Industriegebouw Goudsesingel

De architecten Hugh Maaskant en Willem van Tijen realiseerden in het naoorlogse Rotterdam kort na elkaar drie verzamelgebouwen voor de industrie: aan de Oostzeedijk (1947), de Goudsesingel (1952) en het bekende Groothandelsgebouw aan het Weena (1953). Er was na de oorlog veel behoefte aan praktische kantoor- en bedrijfsruimte, maar het idee voor collectieve bedrijfshuisvesting was al ouder en vooral in Amerika toegepast. Het Industriegebouw stond in 2015 nagenoeg leeg en moest behoorlijk opgeknapt worden. Nu zitten er in het herstelde rijksmonument naast horeca, kleine (creatieve) winkels en bedrijfjes. In de laagbouw aan het Achterklooster zit het vermaarde architectenbureau MVRDV.

4. Hoogstraat

Voor het bombardement lag het centrum van de stad veel oostelijker dan nu het geval is en was de Hoogstraat een belangrijke winkelstraat, met bioscopen en uitgaansgelegenheden; de ‘Kalverstraat van Rotterdam’.

5. Bedrijfspand met woningen

Voor de machinehandel bouwde Stadsarchitect Witteveen een bedrijfsgebouw met woningen. De begane grond omvat kantoren, een showroom en werkplaats. Hierboven bevinden zich zes woningen. Witteveen dacht aan traditionele oplossingen: bakstenen gevels, ramen met roedeverdeling, decoratieve elementen en schuine kappen. Het was het eerste bouwproject in de Pannekoekstraat. De overige bebouwing in de straat is veel meer in de stijl van het Nieuwe Bouwen. De ‘geveltjes’ zijn sinds 2014 een gemeentelijk monument.

6. Spaarbank Rotterdam

Ooit had de helft van de Rotterdammers hier een spaarrekening. Na het bombardement duurde het tot 1957 eer de Spaarbank Rotterdam een nieuw hoofdkantoor had. Voor het definitieve ontwerp werd een architect van naam aangesteld: J.J.P. Oud. Het definitieve ontwerp was al in oktober 1943 af. De uitwerking duurde echter jaren, doordat de begrenzing van het terrein wijzigde, de directie van de Spaarbank steeds met nieuwe eisen kwam en er problemen waren met de onteigening van een stuk grond. Rond 1993 kwam het gebouw leeg. Daarna zat o.a. het Berlage Instituut in het gebouw. Tegenwoordig is het Luzac College in het pand gevestigd.

7. Laurenskerk

Bij het bombardement van mei 1940 werd de Sint Laurenskerk zwaar beschadigd. Er waren na de oorlog verschillende ideeën over de herbouw. Sommigen wilden de ruïne laten staan, als herinnering aan de verwoesting. En er was een nogal choquerend plan van J.J.P. Oud om alleen de toren te restaureren en een nieuwe, kleinere kerk er los achter te bouwen naast het Luchtspoor. Het werd uiteindelijk herbouw. In 1968 was het werk klaar en had de kerk ook twee nieuwe bronzen deuren van de Italiaanse kunstenaar Giaomo Manzù geschonken. De deuren verbeelden het thema oorlog en vrede.

8. De Nederlanden van 1845 (Café Dudok)

Café Dudok was het kantoor van de levensverzekeringmaatschappij De Nederlanden van 1845 op de hoek van de Meent en Westewagenstraat (1952). Willem Dudok was de vaste architect van de levensverzekeringmaatschappij. Behalve een licht en ruim kantoorgedeelte in de twee onderste lagen, bevat het gebouw vier verdiepingen met woningen. Het gebouw was tot ongeveer 1980 in gebruik als verzekeringskantoor van -inmiddels- Nationale Nederlanden. Daarna hebben nog de gemeente en een tapijthandel het gebouw gebruikt. In 1991 werd alle ‘rommel’ eruit gesloopt en kreeg de grote kantoorruimte zijn oude allure terug. Grand café Dudok is sinds de opening in 1991 een begrip in Rotterdam (en Nederland).

9. Laurenskwartier

Het Laurenskwartier is in feite het oudste deel van de stad. De dam in de Rotte, waaraan de stad zijn ontstaan dankt, lag ooit ter hoogte van de Hoogstraat op de Binnenrotte. Het gebied kent geen duidelijke begrenzing. Voor de oorlog was het een wirwar van straten. De (na-oorlogse)bebouwing is fragmentarisch te noemen: een combinatie van kantoren en (grote) winkels. Een deel van de wederopbouwpanden is inmiddels weer gesloopt of gerenoveerd, waaronder het voormalige Hufpand.

10. Bijenkorf

Bij het bombardement werd de Bijenkorf (Dudok, 1930) grotendeels verwoest. Het gebouw wordt na de nodige aanpassingen wel weer gebruikt maar staat het nieuwe wegenstelsel uit het Basisplan in de weg. Daarbij, een plek nabij het nieuwe winkelgebied De Lijnbaan was logischer. Bekende architecten als Corbusier en JJ.P. Oud hebben geen interesse.De Hongaars-Amerikaanse architect Marcel Breuer krijgt de opdracht. In het voorjaar van 1957 is het gebouw klaar. Kort daarop wordt ook het beeld van Naum Gabo (de Tulp of ‘Het Ding’) geplaatst. Na de verhuizing naar het nieuwe gebouw wordt het restant van de oude Bijenkorf van Dudok in 1957 gesloopt.

11. Lijnbaan

De Lijnbaan was na de oorlog een revolutie op stedenbouwkundig gebied. In plaats van winkels met woningen erboven aan een verkeersstraat, zoals bij de Hoogstraat, lagen de winkels aan voetgangerspromenades. De Lijnbaan is 12 tot 18 meter breed. Er werd veel zorg besteed aan de aankleding van de ruimte met beplanting, beeldhouwwerken, eilandetalages en aanvankelijk ook volières. Rond 2005 waren er plannen de Lijnbaan en de Lijnbaanflats grotendeels te slopen.In 2010 is het ‘ensemble’ aangewezen als Rijksmonument waardoor sloop is afgewend. De Lijnbaan wordt nu weer in oude glorie hersteld. 

12. De Doelen

Sinds 1940 werd er gepraat over een concertzaal, die de verwoeste Doelenzaal aan de Coolsingel moest vervangen. Bij de opening van de nieuwe zaal (Kraaijvanger architecten) in 1966 klonk uit architectuurkringen nogal wat kritiek op het ontwerp. De akoestiek werd echter vanaf het begin geroemd. Het interieur, één grote ruimte waarin de zalen als dozen zijn opgenomen, werd pas later op waarde geschat. Met de bouw van het concert- en congresgebouw, was de bebouwing rondom het Schouwburgplein voltooid. Onder het Schouwburgplein was een parkeergarage voor 800 auto’s aangelegd. Een novum voor Rotterdam.

13. Lijnbaanflats

Bij de oplevering waren het wolkenkrabbers, sommige 40 meter hoog en met 14 woonlagen. De combinatie van een winkelcentrum met woningbouw en halfopen hoven was in 1957 uniek en ongebruikelijk voor een stadscentrum. De flats aan Banckertsplaats en de Evertsenplaats staan rond twee groene hoven. De derde flat staat langs de Kruiskade. Het project was een unieke samenwerking tussen beleggers, bouwers, architecten en de gemeente: Maaskant architecten, A. Krijgsman en H.D. Bakker.

14. Kantoorgebouw Blikman & Sartorius

Blikman & Sartorius was een Amsterdams bedrijf, dat handelde in kantoormachines en -meubilair. In 1922 kwam er een toonzaal in Rotterdam. In 1950 opende de firma een bijkantoor met toonzaal aan de Witte de Withstraat. Het nieuwe gebouw was een ontwerp van de Rotterdamse architect Kees Elffers. Hij ontwierp ook het naastgelegen Leger des Heilsgebouw (nu Theater Rotterdam). Begin jaren negentig kwam jazzpodium Thelonious op de begane grond en het artiestenhotel De With en kantoren op de verdiepingen. Eind 1997 kreeg het complex een tweede leven als hotel-café-restaurant Bazar.

15. Baankwartier

Het Baankwartier is een van de meest karakteristieke wederopbouwwijken van Rotterdam. De brandgrens loopt op ingewikkelde wijze door het gebied. De nieuwe verkeersdoorstroming (Basisplan) had ingrijpende gevolgen voor het gebied. De Schiedamse Vest verloor zijn status als prominente (winkel)straat, omdat het verkeer voortaan langs de Leuvehaven werd geleid. De wederopbouw van het Baankwartier startte in 1942 met de bouw van het Oogziekenhuis. Verder o.a. het Cityflat en de Schotse Kerk. Het blok tussen Baan en Schiedamsedijk was voor bedrijfsruimte bestemd.

16. Schiedamsedijk

Voor de oorlog stond ‘De Dijk’ bekend als uitgaanscentrum met cafés, hotels en bioscopen, waar de prostitutie welig tierde. Vrijwel de hele straat werd verwoest. In het nieuwe Rotterdam was geen plek meer voor een dergelijk uitgaansgebied. Onder de dijk werd begin jaren 60 het eerste metrotracé gebouwd.

17. Schiedamsedijk woningen en winkels

De nieuwe Schiedamsedijk werd slechts aan één zijde bebouwd. Er kwamen 96 woningen, 24 winkels, twee kantoren en 26 bedrijfsruimten; de andere kant sloot aan op de Leuvehaven, toen centrum van de binnenvaart. Het woningblok is nog in grote lijnen in zijn oorspronkelijke staat, wel is de context flink veranderd. Het is nu een doorgaande verbinding tussen de Coolsingel en de Erasmusbrug. Aan de waterkant ligt het buitengedeelte van het Maritiem Museum en komt er een nieuw Havenpaviljoen. Na de oorlog werden Blaak en de Rochussenstraat rechtstreeks met elkaar verbonden als ondereel van het Basisplan. Hiervoor moest het restant van de oude Bijenkorf (Willem Dudok) toch worden gesloopt. Tegenwoordig vindt u hier het Maritiem Museum en Plein 1940 met het beeld “de Verwoeste Stad’ van Ossip Zadkine.

18. Bankgebouwen Blaak

Aan het begin van de wederopbouw leek het of er alleen maar banken werden gebouwd (o.a. Coolsingel, Schiekade, Botersloot). Op de Blaak werden drie grote bankgebouwen neergezet. Hiermee werd het vooroorlogse imago van de Blaak als bankenstraat hersteld. Het gebouw van de Incassobank, op de hoek van Leuvehaven en Blaak, is van Kraaijvanger-architecten. De hoofdentree in de afgeronde hoek is duidelijk gemarkeerd door een hoog portaal met wanddecoraties van kunstenares Nel Klaassen. De drie gebouwen hebben allemaal een nieuwe functie gekregen. In de Incassobank is nu de Kamer van Koophandel gevestigd.

Speciale dank aan Platform Wederopbouw Rotterdam. Stadsarchief Rotterdam/A. Groeneveld, Nationaal Archief, het Nieuwe Instituut e.a.