75 JAAR BEVRIJDING, HET BEGIN VAN HET ROTTERDAMSE HET VRIJE VOLK

Tien jaar geleden werd het gebouw waarin nu het The Slaak Rotterdam en supermarkt Lidl zijn gevestigd aan de Slaak in Rotterdam uitgeroepen tot rijksmonument. Het pand verrees in 1952-1954 als belangrijk onderdeel van de Rotterdamse wederopbouw in een kaalgeslagen omgeving. Hier werd het socialistische dagblad Het Vrije Volk tot 1972 gemaakt en gedrukt. Maar de historie van het pand en de krant gaat aanzienlijk langer terug en zo kent het pand ook belangrijke oorlogsherinneringen.

Arbeidersbelangen in een pand van Berlage

In 1907 opende de Rotterdamse arbeiderscoöperatie Voorwaarts aan de Gedempte Slaak 120 een sierlijk pand van de beroemde architect Berlage. Velen kennen hem van de Beurs (“van Berlage”) in Amsterdam, of van zijn laatste werk: het Gemeentemuseum van Den Haag. Niet het hele ontwerp van Berlage werd aanvankelijk gebouwd, maar bij de opening was er een koffiehuis, een brooddepot, een handelsdrukkerij en, interessant gegeven de huidige functies: een kruidenierswinkel.

Rotterdamse kranten

Het verzuilde Nederland kende talloze dagbladen, waaronder Nieuwe Rotterdamsche Courant, De Maasbode, De Rotterdammer en het niet aan een ‘zuil’ verbonden Rotterdams Nieuwsblad. De socialisten hadden sinds 1900 Het Volk, maar dat blad was erg intellectueel en kwam dan ook niet tot grote groei. In Rotterdam werd de behoefte gevoeld om een sociaal democratische krant voor een breder publiek te maken. In Duitsland werd een zwaar verroeste rotatiepers van de sloop gered en in 1920 werd het Voorwaarts gebouw deels vrijgemaakt ten behoeve van de productie van een krant. De eerste Voorwaarts zag op 26 juli 1920 het daglicht. Na een moeizame start begon de krant te groeien naar tot 40.000 abonnees begin jaren ‘30. Deze oplage kon alleen gerealiseerd worden door meer investeringen en dus werd de tuin achter het pand van Berlage opgeofferd en werden er 233 palen geheid om een nieuwe rotatiepers trillingsvrij te kunnen laten draaien. Functionaliteit stond voorop, de architect mocht het uitgebreid uitleggen in de Voorwaarts van 18 februari 1928 en gaf toe “architectonisch viel er niet veel eer te behalen”. In 1930 zou het pand opnieuw worden uitgebreid.

Schuilen voor de bommen

Toen op 14 mei ook dit deel van Rotterdam onder een tapijt van bommen kwam schuilden honderden burgers in de papierkelders van het bedrijf. En terwijl het mooie voorpand van Berlage in de as werd gelegd net als bijna alle oudere gebouwen aan de Slaak en het Oostplein, bleven de nieuwe lelijke gebouwen opgetrokken uit modern gewapend beton staan en boden zij een veilige plek voor de inwoners van de wijk.

Bevrijd: Voorwaarts wordt Het Vrije Volk

Op 6 mei rolt van de Rotterdamse persen aan de Slaak een Voorwaarts van een bevrijde redactie. Na enkele dagen onder eigen naam te zijn verschenen wijst het militair gezag de krantenmakers erop dat de titel vanwege de oorlogstijd verboden is. Op woensdag 9 mei verschijnt het eerste Rotterdamse Het Vrije Volk.

Het Vrije Volk wordt de grootste krant van Rotterdam met 150.000 abonnees en ook de landelijke populariteit neemt toe. Er verschijnen steeds meer regionale edities onder verantwoording van het Amsterdamse hoofdkantoor van De Arbeiderspers. Op het hoogtepunt midden vijftiger jaren is het Vrije Volk de grootste krant van Nederland met 42 edities en ongeveer 315.000 abonnees.

Een nieuw pand voor Het Vrije Volk in Rotterdam

Uiteraard behoeft het groeiende Vrije Volk ook in Rotterdam een nieuwe drukkerij en redactieruimte. Er wordt gekozen om deze te bouwen rond de restanten van het vooroorlogse pand en het casco daarvan te integreren in het nieuwe pand. De Friese architect Jo Vegter krijgt de opdracht om Rotterdam aan te pakken. Na veel grondwerk, ontwerp en sloop gaat in 1952 de bouw echt van start. De frontbreedte wordt ongeveer tweemaal zo groot als het oude pand van Berlage. De panden van de 1930 uitbreiding waaronder de twee dienstwoningen worden integraal in het nieuwe ontwerp opgenomen. Op 28 oktober 1954 komt Het Vrije Volk met een feestelijk openingsnummer voor het pand in Rotterdam: “Vandaag wappert de feestvlag! Ons nieuwe huis is klaar”.

In 2019 opent The Slaak Rotterdam, in het voormalige pand van het Vrije Volk, na een ingrijpende verbouwing van 5 jaar. Het pand kent dan weer de glorie die het ook in de midden vijftiger jaren had in de top periode van Het Vrije Volk en het sobere maar toch fraaie Wederopbouw ontwerp van Vegter, komt nu mooier dan ooit tot zijn recht door zijn mooie inrichting, kleur en licht gebruik en de levendige horeca met een fraai terras, dat ook aan buurtgenoten een nieuw ontmoetingspunt biedt. Een hotel met een verhaal!

Bronnen: (herzien) bouwhistorisch onderzoek Het Vrije Volk, Suzanne Fischer, 22 juni 2015

Met dank aan Erik van Dort